Van donderdagavond 20.30 uur naar 'kijk wanneer je wil' - de tijdlijn van TV-programma's op z'n kop

Er was een tijd dat de TV-gids je agenda bepaalde. Je bladerde op zaterdag de gids door, zette met pen een kringeltje om Studio Sport, Baantjer, K2 zoekt K3 of Idols, en dat was je kijk-tijdlijn voor de hele week. Simpel, overzichtelijk, en eigenlijk best wel gezellig.

Neem iemand als Karin, 48, opgegroeid met De Honeymoonquiz en later Goede Tijden, Slechte Tijden. Haar avond liep mee met de programmering: nieuws om 20.00 uur, serie om 20.30 uur, talkshow rond 22.30 uur. Als GTST begon, belde je niemand meer. Dat was heilig. De tijdlijn van het programma was ook de tijdlijn van je avond.

Die vaste tijdlijn had een paar opvallende effecten:

• Je keek met het hele land tegelijk. De volgende dag op school of op kantoor had iedereen hetzelfde gezien.
• Spoilers bestonden ook, maar dan als: “Niet zeggen, ik heb het gemist!” - en dan moest je wachten op een herhaling.
• Zenders bouwden hun hele avond als een verhaal op: eerst familieserie, dan spelshow, dan late night.

Je voelde nog echt: om 20.30 uur gebeurt er iets. Als je er niet bij was, had je pech. Dat gaf spanning, maar ook stress. Wie ooit de ontknoping van Wie is de Mol? heeft gemist doordat de trein vertraging had, weet precies wat ik bedoel.

Hoe streaming de tijdlijn uit elkaar heeft getrokken

Toen kwam Uitzending Gemist (nu NPO Start), later RTL XL, Videoland, Netflix. En ineens was de tijdlijn... flexibel. Of nou ja, voor de kijker dan.

Dezelfde aflevering van bijvoorbeeld Flikken Maastricht kun je nu op drie totaal verschillende manieren ervaren:

• Live op NPO 1 op vrijdagavond, met reclame, tweets en appjes tussendoor.
• Terugkijken op NPO Start op zondagmiddag, even pauzeren om de was op te hangen.
• Bingen via NPO Start of DVD-box, drie afleveringen achter elkaar, zonder een week wachten op de cliffhanger.

Voor makers is dat een rare spagaat. Je schrijft een serie die:

• spannend moet zijn in het moment voor de live-kijker,
• maar ook logisch moet blijven als iemand pas drie weken later aflevering 4 kijkt,
• en het liefst ook nog werkt als iemand in één weekend het hele seizoen wegtrekt.

Neem een serie als Undercover. Lineair uitgezonden bij de publieke omroep, maar ook op Netflix te zien. De tijdlijn van de kijker ligt opeens overal: de één zit al bij seizoen 3, de ander moet seizoen 1 nog afmaken, terwijl op Twitter iemand vrolijk het einde bespreekt. Gezamenlijk kijken verandert zo langzaam in individuele tijdlijnen die door elkaar heen lopen.

De heilige wekelijkse cliffhanger is niet weg, maar anders

Vroeger had je die klassieke donderdagavond-serie: elke week één aflevering, altijd eindigend met een cliffhanger. Een jaar lang ritme. Baantjer, Medisch Centrum West, Oppassen!!!, later Penoza, KLEM, Van God Los. Je leefde van week naar week.

Nu zie je twee strategieën naast elkaar.

Bij de publieke omroep en zenders als RTL 4 blijft het wekelijkse ritme bestaan. Denk aan Oogappels, Flikken Rotterdam, Mocro Maffia (die dan weer deels via Videoland loopt). De cliffhanger is nog steeds een vast onderdeel. Maar: de volgende dag staat de aflevering op NPO Start of Videoland. De tijdlijn schuift dus meteen open.

Bij streamingdiensten, zoals Netflix of Videoland, krijg je vaak een heel seizoen in één keer. De cliffhanger werkt dan anders. Niet zozeer om je een week lang te laten wachten, maar om je meteen op “volgende aflevering” te laten drukken. De tijdlijn wordt van buitenaf niet meer opgelegd, maar van binnenuit verleid. Dat is een andere manier van denken over spanning.

Een mooi voorbeeld is La Casa de Papel. Op lineaire TV zou dat een typische “volgende week verder” serie zijn. Op Netflix werd het een “oké, nog eentje dan"-marathon. De tijdlijn van de kijker werd een soort elastiek: uitrekken, terugveren, nog een keer.

Live blijft live: waarom sommige programma’s niet zonder vaste tijdlijn kunnen

Toch zijn er genres waar de tijdlijn nog net zo strak is als vroeger.

Denk aan live programma’s als:

• Het NOS Journaal om 20.00 uur
• Voetbalwedstrijden in de Eredivisie, Champions League, Oranje
• De finale van The Voice of Holland of Holland’s Got Talent
• Evenementen als het Eurovisie Songfestival

Daar werkt “ik kijk het later wel terug” eigenlijk niet. Natuurlijk, het kan technisch wel via NPO Start, RTL XL of Videoland. Maar de beleving is anders. Het gaat om dat “nu"-gevoel: Twitter die ontploft, appgroepen die tegelijk reageren, de spanning van een penalty of een live optreden.

Neem het Songfestival. Je kunt het gerust terugkijken, maar dan mis je de hele sociale tijdlijn: de grappen op social media, de commentaren van vrienden, de collectieve verbazing over een gek kostuum. De programmatische tijdlijn op TV en de sociale tijdlijn op je telefoon zijn dan één geheel.

De tijdlijn in het programma zelf: flashbacks, sprongen en terugspoelen

Tijdlijn gaat niet alleen over wanneer wij kijken, maar ook over hoe een programma zijn verhaal in de tijd vertelt. Daar is de laatste jaren veel mee gespeeld.

In oude Nederlandse series als Zeg ’ns Aaa of Het Zonnetje in Huis was de tijdlijn vrij rechttoe rechtaan. Vandaag gebeurde wat, volgende week gingen we verder. Hooguit een “3 maanden later” aan het begin van een aflevering.

Vergelijk dat met series als Penoza, KLEM, of internationaal met Breaking Bad en Dark. Flashbacks, flashforwards, verschillende tijdlijnen door elkaar. Als kijker moet je actief meedoen.

Streaming heeft dat spel met tijdlijnen in de verhaallijn nog aantrekkelijker gemaakt. Omdat je terug kunt spoelen, pauzeren, opnieuw kunt kijken, durven makers ingewikkelder structuren aan. Je kunt altijd nog even terug naar die scène van 20 minuten geleden om te checken wie ook alweer wie was.

Neem iemand als Yassin, 29, die Dark op Netflix keek. Hij had letterlijk een notitieboekje naast zich liggen om de verschillende generaties en tijdlijnen bij te houden. Dat is een totaal andere kijkervaring dan op donderdagavond half aandachtig Zeg ’ns Aaa kijken tijdens het strijken.

De sociale tijdlijn: van “morgen bij de koffie” naar “direct op Twitter”

Vroeger had je een vertraging in de sociale tijdlijn. Je keek op donderdagavond een aflevering, en op vrijdag werd er op school of op kantoor over nagepraat. Dat gaf tijd om te verwerken, te laten bezinken.

Nu loopt alles door elkaar. Terwijl je naar Boer zoekt Vrouw kijkt, zitten duizenden mensen op X (voorheen Twitter), Facebook of in appgroepen. De grapjes, memes en meningen ontstaan live, seconde op seconde.

Dat heeft twee gevolgen:

• Live-programma’s worden geschreven met die sociale tijdlijn in het achterhoofd. Er moeten momenten inzitten die “deelbaar” zijn.
• Spoilers zijn overal. Wie een dag later terugkijkt, loopt het risico dat de ontmaskering bij Wie is de Mol? al in de eerste scroll op zijn tijdlijn voorbij komt.

Kijk maar eens naar de hashtags tijdens Expeditie Robinson of De Verraders. De uitzending op RTL 4 of Videoland is nog bezig, en op social media heeft iedereen al zijn oordeel klaar. De TV-tijdlijn en de social media-tijdlijn zijn in elkaar geschoven.

Terugkijken, vooruitkijken, previewen: de tijdlijn raakt versnipperd

Zenders proberen al jaren met die nieuwe tijdlijn te spelen. Je ziet allerlei varianten:

Bij NPO-programma’s kun je soms afleveringen al eerder zien op NPO Plus. Dus terwijl op TV aflevering 3 wordt uitgezonden, zit een deel van het publiek al bij aflevering 5.

RTL en Videoland doen hetzelfde. Een serie als Mocro Maffia of De Verraders staat vaak eerder of volledig op Videoland, terwijl RTL 4 wekelijks één aflevering lineair uitzendt. Je krijgt dan drie groepen kijkers:

• De live-kijkers, die braaf wachten tot de volgende uitzending.
• De terugkijkers, die kijken wanneer het uitkomt.
• De vooruitkijkers, die via Videoland al veel verder zijn.

Voor makers en redacties is dat ingewikkeld. Hoe maak je een promo op RTL 4 zonder te spoileren voor de Videoland-kijkers, of andersom? Hoe bespreek je een programma bij RTL Boulevard als iedereen op een andere plek in de tijdlijn zit?

De rituelen verdwijnen niet, ze verschuiven

Toch is het niet zo dat het hele idee van een vaste kijk-tijdlijn verdwenen is. Het ritueel is alleen verplaatst.

Waar je vroeger zei: “Donderdagavond, 20.30 uur, dan zit ik voor de buis”, hoor je nu dingen als:

• “Zaterdag doen we een Netflix-avondje, snacks erbij.”
• “Wij kijken elke zondag twee afleveringen van onze serie, nooit meer.”

Neem een gezin als dat van Marco, 42. Vroeger was het vaste prik: zondagavond Studio Sport en daarna Tatort of een Nederlandse serie. Nu hebben ze een eigen ritueel: vrijdagavond is “serietijd”. Gordijnen dicht, telefoon weg, twee afleveringen van hun huidige favoriet op Netflix of NPO Start. De klok is minder belangrijk, maar het ritueel is er nog steeds.

De tijdlijn is dus meer naar binnen verplaatst: niet de zender bepaalt, maar het huishouden. Toch zoeken veel mensen onbewust nog steeds die vaste momenten. Het geeft houvast in een zee van keuze.

Hoe TV-makers nu met tijdlijnen spelen

Als je goed oplet, zie je dat redacties en scenaristen constant puzzelen met tijd:

• Talkshows als Op1, Jinek en Beau moeten actueel zijn voor de live-kijker, maar ook nog interessant als iemand het de volgende ochtend op NPO Start of RTL terugkijkt.
• Dagelijkse soaps als GTST houden rekening met terugkijkers, maar bouwen nog steeds naar een vrijdagcliffhanger toe, omdat er in het weekend tijd is om erover te praten.
• Documentaireseries worden vaak zo gemaakt dat je ze zowel los als in één ruk kunt kijken. Denk aan reeksen bij NPO 2 of Videoland-docu’s over bekende Nederlanders.

Zelfs in quizzen zie je het. Bijvoorbeeld bij De Slimste Mens. De aflevering is duidelijk gemaakt als dagelijks ritme op NPO 2, maar het werkt ook prima als je op een regenachtige zondag drie afleveringen achter elkaar kijkt op NPO Start. De tijdlijn is modulair geworden.

Waarom de oude lineaire tijdlijn toch nog steeds iets heeft

Als iemand die is opgegroeid met de omroepster, testbeeld en het gevoel dat het journaal écht het middelpunt van de avond was, moet ik eerlijk zeggen: ik mis soms die gezamenlijke tijdlijn.

Er zat iets bijzonders in het idee dat heel Nederland op hetzelfde moment naar dezelfde scène keek. De moord in Baantjer, de finale van Big Brother, de eerste keer dat Boer zoekt Vrouw een écht ongemakkelijke logeerweek had. Dat waren momenten die je niet kon uitstellen.

Aan de andere kant: het gemak van terugkijken via NPO, RTL en Videoland is ook niet meer weg te denken. Het feit dat je een gemiste aflevering van bijvoorbeeld Oogappels gewoon de volgende dag kunt inhalen, is een zegen voor iedereen met een druk leven.

Misschien is dat wel de kern: we leven nu met meerdere tijdlijnen tegelijk. De zender-tijdlijn, de streaming-tijdlijn en onze eigen gezins- of persoonlijke ritmes.

Veelgestelde vragen over tijdlijnen in TV-programma’s

Maakt het nog uit of ik iets live kijk of terugkijk?

Ja, vooral bij live-programma’s en grote evenementen. Bij sport, talentenjachten en live-shows mis je een deel van de spanning en de sociale beleving als je het later kijkt. Bij dramaseries en documentaires is het minder belangrijk, al loop je dan wel meer risico op spoilers.

Waarom zenden zenders nog steeds wekelijks uit als alles ook online kan?

Omdat dat wekelijkse ritme werkt voor kijkersbinding en gesprek. Een serie als Oogappels leeft langer in de media en in gesprekken als er elke week één aflevering komt. Bovendien kunnen zenders zo een hele avond programmeren rond één titel, met nabesprekingen, talkshows en herhalingen.

Hoe voorkom ik spoilers als ik achterloop met een serie?

Mijd social media rond de uitzendtijd, mute hashtags van het programma en kijk zo snel mogelijk terug via NPO Start, RTL of Videoland. Sommige mensen kiezen er zelfs voor om een seizoen pas te kijken als alles geweest is, zodat ze in hun eigen tempo kunnen bingen.

Waarom zijn sommige afleveringen al eerder te zien op Videoland of NPO Plus?

Dat is een bewuste strategie. Zenders willen enerzijds het lineaire publiek bedienen, anderzijds abonnees lokken naar hun betaalde platforms. Door afleveringen eerder of in één keer online te zetten, geven ze betalende kijkers een voorsprong in de tijdlijn.

Gaan we ooit nog terug naar de oude lineaire tijdlijn?

Waarschijnlijk niet volledig. Maar er zal altijd ruimte blijven voor gezamenlijke live-momenten: grote finales, sport, nieuws, evenementen. Die momenten worden misschien juist waardevoller, juist omdat de rest van het jaar iedereen zijn eigen tijdlijn volgt.

Zelf verder struinen over TV-tijdlijnen

Wie zelf wil grasduinen in programmering, terugkijken of ontdekken hoe zenders met tijd omgaan, kan eens kijken bij:

• De programmering en terugkijkopties op https://www.tvgids.nl
• De publieke omroep met live en terugkijken op https://www.npo.nl
• RTL-programma’s, zowel lineair als via RTL XL en Videoland-links, op https://www.rtl.nl
• Videoland-series en hun releasepatronen op https://www.videoland.com

Hoe je het ook wendt of keert: of je nu leeft volgens de oude donderdagavond 20.30-rituelen of volgens je eigen Netflix-tijdlijn, TV-programma’s blijven zich aanpassen aan hoe wij met tijd omgaan. En ergens is dat wel mooi: de klok tikt door, maar dat zappen langs verhalen in beeld, dat blijft.