The Longest Day: waarom deze oorlogsdocu blijft nazinderen

Waarom nóg een D-Day documentaire toch de moeite waard is

Je zou kunnen denken: hoeveel D-Day-films en -documentaires hebben we inmiddels niet gezien? Van klassiekers als The Longest Day (1962) tot Saving Private Ryan en series als Band of Brothers - het verhaal van 6 juni 1944 lijkt tot op het bot uitgemolken. Toch weet deze documentaire, vaak uitgezonden rond herdenkingsdagen op zenders als NPO 2 of de themakanalen, weer een andere snaar te raken.

Het geheim zit in de combinatie van drie dingen:

• de keuze voor persoonlijke verhalen in plaats van grote strategieën
• het gebruik van archiefmateriaal dat rauw en niet opgepoetst aanvoelt
• de rustige, bijna sobere regie die je dwingt om echt te kijken

Waar veel moderne oorlogsdocs doorschieten in animaties, 3D-kaarten en snelle montage, kiest “The Longest Day” voor een bijna ouderwetse vertelstijl. En precies daardoor voelt het eerlijker en directer.

Het perspectief dat je niet snel vergeet

Geen heldenepos, maar een mozaïek van gewone mensen

Wat deze documentaire onderscheidt, is dat hij D-Day niet vertelt als het grote triomfverhaal van de geallieerden, maar als een mozaïek van individuele ervaringen. Soldaten aan de geallieerde kant, Duitse verdedigers, Franse burgers in Normandië - hun verhalen worden naast elkaar gelegd, zonder belerend commentaar.

Je ziet bijvoorbeeld een Britse veteraan die zich niet de “glorie” herinnert, maar vooral de geur van natte wol en kruitdamp. Een Franse vrouw die beschrijft hoe haar dorp werd “bevrijd” maar tegelijk half in puin lag. En een Duitse soldaat die vertelt over de verwarring en angst in de bunkers boven Omaha Beach. Dit soort perspectieven zie je ook terug in Nederlandse programma’s als Andere Tijden en 2Doc specials, maar hier worden ze op één intense dag geconcentreerd.

NPO-programma’s benadrukken vaak de Nederlandse invalshoek, bijvoorbeeld hoe D-Day uiteindelijk leidde tot de bevrijding van Nederland. Deze documentaire zoomt eerst extreem in op die ene dag zelf. Daardoor voel je de chaos, de desoriëntatie en de waanzin van een operatie die in geschiedenisboeken vaak keurig wordt samengevat in pijltjes op een kaart.

Cinematografie die je dwingt om te blijven zitten

Archiefbeelden die niet proberen mooi te zijn

Visueel is “The Longest Day” opvallend ingetogen. Geen hypergestileerde kleurenfilters, geen overdramatische slow-motion. De kracht zit juist in de korrelige, soms schokkend onstabiele archiefbeelden. De camera trilt, het beeld is soms half onscherp, geluiden vallen weg of over elkaar heen. Dat is geen technische zwakte, dat ís de werkelijkheid van toen.

De regie kiest er bewust voor om die imperfectie te laten staan. Waar andere documentaires archiefmateriaal digitaal oppoetsen en inkleuren, blijft hier de afstand in tijd voelbaar. Het heeft iets confronterends: je kijkt niet naar een gelikte reconstructie, maar naar flarden van echte mensen die niet weten of ze het einde van de dag gaan halen.

Vergelijk het met hoe de BBC en ook de NPO de afgelopen jaren steeds vaker kiezen voor het inkleuren van archiefbeelden, zoals in series over WOII die ook via NPO Start terug te kijken zijn. Dat maakt geschiedenis toegankelijker, maar soms ook veiliger. “The Longest Day” kiest voor ongemak: je mag best voelen dat dit oud, beschadigd en pijnlijk materiaal is.

Geluid dat blijft hangen, zelfs als je wegkijkt

Minstens zo sterk is het geluid. De documentaire werkt met een mix van originele opnames, voice-overs van ooggetuigen en een zeer spaarzame muzikale score. Er zijn lange stukken waarin je alleen het ritme van laarzen, het gekraak van voertuigen of het monotone gedreun van artillerie hoort.

Juist in die stilte tussen de bombardementen ontstaat spanning. Het is vergelijkbaar met hoe moderne series als Band of Brothers of Masters of the Air (in Nederland te zien via streamingdiensten) hun sterkste momenten hebben in de scènes waarin even niks gebeurt, behalve wachten. “The Longest Day” had dat al, lang voordat dit een trend werd in series.

Regiekeuzes die geschiedenis persoonlijk maken

De kracht van vertraging

Een van de slimste keuzes van de makers is om niet door de dag heen te racen. In plaats van een chronologische opsomming van alle stranden, alle divisies en alle generaals, wordt ingezoomd op een paar cruciale plekken en momenten. Een landingsboot die vastloopt. Een groep parachutisten die verkeerd terechtkomt. Een boerderij waar een gezin de nacht doorbrengt in de kelder.

Door die vertraging ontstaat er ruimte voor detail. Een veteraan die zich herinnert hoe hij op zijn horloge keek en dacht: “Als ik dit uur overleef, haal ik misschien de middag.” Een Franse jongen die vertelt dat hij op de ochtend van 6 juni wakker werd van een geluid dat hij eerst voor onweer hield. Dat soort anekdotes zijn precies waarom deze documentaire blijft plakken. Je krijgt geen abstracte slag, je krijgt een dag zoals iemand hem echt heeft beleefd.

Deze aanpak sluit verrassend goed aan bij hoe Nederlandse documentaires over bijvoorbeeld de Slag om de Schelde of Market Garden de laatste jaren worden gemaakt, met veel nadruk op één gezin, één straat, één peloton. Kijk bijvoorbeeld hoe NPO in zijn WOII-specials vaak werkt met persoonlijke brieven en dagboeken als kapstok voor het grotere verhaal.

Geen bombastische voice-over, maar een rustige gids

De voice-over in “The Longest Day” is aanwezig, maar nooit dominant. Geen rollende Hollywoodstem, eerder een rustige verteller die je door de chaos loodst. Feiten worden benoemd, maar er wordt niet voor je ingevuld wat je ervan moet vinden. De emotie komt uit de getuigen, niet uit de tekst.

Dat is een verademing als je gewend bent aan moderne true crime en oorlogsdocs waarin elk moment wordt dichtgesmeerd met dramatische muziek en “shockerende onthullingen”. Hier is de regie volwassen: de makers vertrouwen erop dat de kijker zelf kan nadenken.

Hoe verhoudt deze docu zich tot andere D-Day-verhalen?

Vergelijking met speelfilms en series

Als je “The Longest Day” naast speelfilms als Saving Private Ryan legt, zie je meteen het verschil. Spielberg gebruikt de landing op Omaha Beach om je als kijker midden in de hel te gooien, met bloed op de lens en een rollercoaster aan actie. Deze documentaire kiest voor een andere intensiteit: minder viscerale schok, meer langzaam inslijpende beklemming.

Series als Band of Brothers en The Pacific, die in Nederland via verschillende streamingdiensten zijn te zien, combineren fictie en historische feiten. Ze zijn briljant gemaakt, maar blijven uiteindelijk drama. “The Longest Day” heeft misschien niet dezelfde spectaculaire productiewaarde, maar wint op authenticiteit. Dit zijn geen acteurs. Dit zijn mensen die de dag nog steeds zien als ze hun ogen dichtdoen.

Voor Nederlandse kijkers die al veel WOII-drama hebben gezien, werkt de documentaire bijna als een nuchtere tegenhanger. Minder heroïek, meer rouw. Minder grote speeches, meer stiltes.

Aansluiting bij Nederlandse herinneringscultuur

In Nederland is D-Day niet alleen een militair feit, maar ook een symbolische start van het einde van de bezetting. Dat zie je terug in de programmering rond 4 en 5 mei, als zenders als NPO 1 en NPO 2 steevast documentaires en speelfilms over WOII uitzenden. “The Longest Day” past naadloos in dat rijtje, juist omdat het de menselijke kant zo centraal zet.

Op sites als NPO.nl en TVgids.nl zie je dat D-Day-docu’s jaar na jaar goed bekeken worden, zeker bij herdenkingen en jubileumjaren. De behoefte om dat verhaal te blijven horen is groot, maar het gevaar van herhaling ligt op de loer. Deze documentaire weet die valkuil te vermijden door niet te leunen op spektakel, maar op empathie.

Waarom deze documentaire in 2024 nog steeds relevant voelt

Nieuwe generaties, oude oorlog

We leven inmiddels verder van D-Day af dan de afstand tussen D-Day en de eerste grote speelfilms erover. De generatie die het heeft meegemaakt, wordt snel kleiner. Toch blijft de belangstelling groot, ook onder jongere kijkers die via streamingdiensten hun eigen weg naar oorlogscontent vinden.

Juist voor die generatie is een docu als “The Longest Day” waardevol. Geen gamified versie van oorlog, geen TikTok-clip met heroïsche muziek, maar een geconcentreerde blik op wat een gevechtsdag werkelijk betekent voor een mens. In een tijd waarin historici waarschuwen voor vervlakking en desinformatie over WOII - zie bijvoorbeeld de analyses van het NIOD en discussies op de Nederlandse publieke omroep - is dit soort sobere, goed gedocumenteerde verhalen belangrijk.

Volgens recente kijkcijfers en analyses van onder meer NPO Start blijven WOII-documentaires stabiel scoren, ook in het streamingtijdperk. Jongere kijkers komen er vaak via schoolprojecten of via series als Band of Brothers terecht, en zoeken daarna “de echte verhalen” op. “The Longest Day” sluit precies aan bij die behoefte.

Oorlog als morele spiegel

Wat deze documentaire extra actueel maakt, is hoe hij je laat nadenken over oorlog in het algemeen. Zonder expliciete verwijzingen naar hedendaagse conflicten, voel je toch de link. De chaos, de willekeur, de manier waarop gewone mensen verstrikt raken in beslissingen die ver boven hun hoofd zijn genomen - het is pijnlijk herkenbaar als je het nieuws volgt.

Nederlandse actualiteitenprogramma’s als Nieuwsuur en EenVandaag leggen die link vaak expliciet als ze verslag doen van moderne oorlogen. “The Longest Day” doet dat niet, maar het effect is er wel. Je komt niet weg met de gedachte: “Ach, dat was toen.” Je voelt: dit had net zo goed nu kunnen gebeuren, op een ander strand, in een andere taal.

Praktisch: waar en hoe kijk je “The Longest Day” het beste?

In Nederland duikt deze documentaire geregeld op rond 4 en 5 mei, maar ook rond D-Day-herdenkingen in juni. Check sites als TVgids.nl of de gids van je provider om te zien wanneer hij weer wordt uitgezonden. Soms wordt hij ook tijdelijk aangeboden via NPO Start of themakanalen die rond WOII programmeren.

Als je hem gaat kijken, doe jezelf dan een plezier:

• zet je telefoon weg en kijk hem in één keer uit
• kijk met iemand samen en praat erna even na
• let bewust op de stiltes en de gezichten, niet alleen op de feiten

Dit is geen docu om “even aan te zetten” terwijl je ondertussen je mail checkt. Hij vraagt aandacht, maar geeft daar ook iets voor terug: een scherper, menselijker beeld van een dag die we denken te kennen.

Veelgestelde vragen over “The Longest Day”

Is deze documentaire geschikt voor jongeren?

Ja, maar met begeleiding. De beelden zijn soms heftig en de verhalen kunnen emotioneel binnenkomen. Voor middelbare scholieren die al basiskennis hebben van WOII kan het een sterke aanvulling zijn op de lesstof. Kijk bij voorkeur samen en neem na afloop de tijd om vragen te bespreken.

Ik heb al veel D-Day-films gezien. Voegt dit nog iets toe?

Als je vooral speelfilms en dramaseries kent, ja. Deze documentaire is minder spectaculair, maar juist daardoor indringender. Het verschil zit in de echte stemmen, de onverfraaide beelden en de focus op één dag vanuit verschillende hoeken. Het is geen herhaling van Hollywood, maar een ander soort confrontatie.

Hoe historisch betrouwbaar is de documentaire?

De documentaire leunt sterk op archiefmateriaal en ooggetuigenverslagen, en sluit in grote lijnen aan bij wat historici over D-Day hebben vastgesteld. Voor wie dieper wil gaan, zijn sites als NIOD en internationale bronnen zoals de D-Day-sectie op Wikipedia en IMDb-informatie over D-Day-docu’s goede vervolgstappen. Houd er wel rekening mee dat elke documentaire selecteert en accent legt; het is één perspectief op een complexe operatie.

Is er een Nederlandse invalshoek in de film?

Niet nadrukkelijk. De focus ligt vooral op de stranden in Normandië en de directe betrokkenen daar. Voor een expliciet Nederlandse invalshoek kun je dit goed combineren met NPO-docu’s over de bevrijding van Nederland of de Slag om de Schelde, die regelmatig terug te vinden zijn op NPO Start.

Waarom voelt deze documentaire minder “Hollywood” dan andere D-Day-verhalen?

Omdat de makers duidelijk kiezen voor soberheid. Geen bombastische muziek, geen heroïsche montage, geen nadruk op bekende generaals, maar op gewone mensen. Dat maakt het misschien minder spectaculair, maar juist geloofwaardiger. Je kijkt niet naar een oorlogsfilm, je kijkt naar een dag die voor heel veel mensen de langste uit hun leven was.