Waarom reisdocumentaires zó verslavend zijn

Wanneer reizen kijken bijna leuker wordt dan zelf gaan

Er is een moment dat veel kijkers herkennen: je zapt langs NPO 1, blijft heel even hangen bij Floortje Dessing en een uur later zit je nog steeds. Je had eigenlijk iets “snels” willen kijken, maar ja, daar gaat je avond.

Reisdocumentaires spelen slim in op iets waar we allemaal mee rondlopen: de drang om weg te zijn uit het alledaagse. Maar het mooie is dat ze dat combineren met verhalen. Niet alleen stranden, maar ook mensen. Niet alleen dronebeelden, maar ook kwetsbare gesprekken.

Neem Floortje, die ergens in Mongolië een gezin bezoekt dat letterlijk dagen van de dichtstbijzijnde supermarkt woont. De beelden zijn prachtig, maar wat blijft hangen is dat moment aan de keukentafel, met een kop thee, waarin iemand zegt: “Wij missen eigenlijk niks.” Dat is het soort zin dat je meeneemt als de aftiteling al lang voorbij is.

De grote smaken: van Floortje tot Netflix

Nederlandse tv: reizen met een gezicht

In Nederland zijn we behoorlijk verwend als het om reisdocumentaires gaat. De publieke omroep heeft er bijna een traditie van gemaakt.

Je hebt de bekende vlaggenschepen zoals:

• "Floortje naar het Einde van de Wereld” (NPO) - Mensen die op bizarre plekken wonen. Het gaat minder over toerisme, meer over keuzes in het leven.
• "Onze man in…” met Tom Egbers of Sinan Can (NPO) - Reizen als kapstok om politieke en sociale verhalen te vertellen. Minder “vakantiegevoel”, meer inzicht.
• "3 op Reis” (BNNVARA) - Jonger, speelser, met afwisselende presentatoren en een mix van bekende en onbekende bestemmingen.

Wat deze programma’s bindt, is dat de presentator bijna een soort reisgenoot wordt. Je reist niet alleen door een land, je reist door de blik van die persoon. Floortje die altijd net die ene persoonlijke vraag durft te stellen. Sinan Can die in conflictgebieden de menselijke laag zoekt. Dat maakt het voor Nederlandse kijkers herkenbaar: je voelt de cultuurshock door hún ogen.

Streaming: glossy beelden en rauwe randjes

Op streamingdiensten als Netflix en Videoland schuift het spectrum wat op. Daar zie je bijvoorbeeld:

• Cinematische reeksen zoals "Our Planet" of "Night on Earth" op Netflix, waar reizen en natuur in elkaar overlopen.
• Culinaire reisdocu’s als "Street Food" en "Somebody Feed Phil", waarin eten de ingang is naar een land.
• Meer persoonlijke, soms wat ruigere series waarin één maker de wereld rondtrekt met een kleine crew.

Hier ligt de nadruk vaker op stijl en vorm. Mooie kleuren, trage shots, zorgvuldig gekozen muziek. Soms voelt het bijna als een lange reclame voor een bestemming. Als kijker moet je dan een beetje scherp blijven: is dit nog een documentaire, of gewoon heel dure toeristische promotie?

Wanneer een reisdocu echt blijft hangen

Niet elke reisdocumentaire blijft je bij. Veel programma’s laten dezelfde dingen zien: een drukke markt, een lokale specialiteit proeven, een tempel bij zonsondergang, een shot uit een drone. Mooi, maar inwisselbaar.

Wat wél werkt, is wanneer een serie je iets laat voelen of iets laat begrijpen.

Een voorbeeld: in een aflevering van “Onze man in Teheran” loopt de presentator met een jonge vrouw door de stad. Ze praten over vrijheid, over kleding, over wat je wel en niet mag zeggen. Er is geen spectaculaire actie, geen bijzondere locatie. Maar je voelt de spanning in elk antwoord dat ze geeft. Dát is het moment waarop je vergeet dat je naar tv kijkt.

Of denk aan “3 op Reis”, waar een presentator een bezoek brengt aan een eiland dat langzaam verdwijnt door de stijgende zeespiegel. Je ziet kinderen spelen op een strand dat er over twintig jaar niet meer is. Het is niet alleen mooi, het schuurt ook. En dat schuurt het liefst een beetje door in je hoofd.

De kracht (en valkuil) van de presentator

Een reisdocumentaire valt of staat met wie er voor de camera staat. Dat klinkt misschien flauw, maar het is echt zo. Een presentator kan een middelmatige locatie interessant maken, of een adembenemend landschap reduceren tot een leeg plaatje.

Je hebt de nieuwsgierige reiziger, die vooral luistert. Floortje is daar een goed voorbeeld van. Zij gaat ergens zitten, stelt een paar vragen, en dan laat ze de stilte gewoon bestaan. Dat voelt soms bijna ongemakkelijk, maar daardoor komt iemand echt tot leven.

Aan de andere kant heb je de “ik-ben-hier-de-ster” stijl. Presentatoren die meer bezig lijken met hun eigen oneliners dan met de mensen die ze ontmoeten. Dan krijg je van die scènes waarin iemand een heftige levensverhaal deelt, en de presentator reageert met iets als: “Wow, indrukwekkend. Oké, tijd voor een lokale snack!” Daar haakt de kijker af.

Er zijn ook makers die bijna onzichtbaar willen zijn. In sommige Netflix-docu’s hoor je alleen een voice-over, of zie je de maker nauwelijks. Dat kan werken, zeker bij reeksen die meer op natuur of architectuur focussen. Maar als je als kijker hunkert naar menselijk contact, voelt het al snel afstandelijk.

Reizen zonder schuldgevoel: duurzaamheid en toerisme

Nederlandse kijkers zijn de laatste jaren best wel kritischer geworden op vliegen, massatoerisme en de impact van reizen. En dat sijpelt door in reisdocumentaires.

In oudere programma’s werd nog enthousiast geroepen: “Dit paradijs is nog totaal onontdekt!” Tegenwoordig weten we allemaal: als dat op tv komt, is het binnen een paar jaar niet zo onontdekt meer.

Steeds meer series proberen daar iets mee te doen. “3 op Reis” besteedt regelmatig aandacht aan duurzaam reizen, alternatieve bestemmingen en de schaduwkant van toerisme. Ook in internationale docu’s zie je vaker thema’s als overtoerisme in steden als Barcelona of Venetië.

Toch blijft het een spanningsveld. Je kijkt naar prachtige beelden van een tropisch eiland en ergens in je achterhoofd knaagt het: als iedereen hierheen gaat, blijft er dan nog iets over? Reisdocumentaires die dit eerlijk benoemen, winnen vaak aan geloofwaardigheid. Ze maken je niet alleen jaloers, maar ook bewust.

Van bank naar bucketlist: hoe reisdocu’s ons gedrag sturen

Je zou bijna vergeten hoeveel invloed televisie heeft op waar we naartoe willen. Eén goed bekeken serie kan een onbekend dorpje veranderen in een hotspot.

Neem bijvoorbeeld IJsland. Jarenlang een nichebestemming, tot de ene na de andere serie en documentaire de watervallen, gletsjers en zwarte stranden in beeld bracht. Plotseling stond het op elke bucketlist. Niet alleen door reisprogramma’s, maar die hebben zeker meegeduwd.

In Nederland zie je iets soortgelijks op kleinere schaal. Een idyllisch Waddeneiland in een mooie NPO-docu, en de zomer daarna staat de camping vol. Reisdocumentaires zijn dus niet alleen vermaak, maar ook een vorm van zachte marketing, of de makers dat nou willen of niet.

Voor de kijker betekent dit: als jij een plek ontdekt via een docu, ontdek je die bijna nooit alleen. Dat hoeft niet erg te zijn, maar het is goed om je te realiseren dat je deel wordt van een grotere stroom.

Wanneer wordt het gewoon een glossy folder?

Er is een dunne lijn tussen een eerlijke reisdocumentaire en een veredelde reclamefilm. Hoe herken je het verschil?

Je kunt jezelf tijdens het kijken een paar vragen stellen. Wordt er alleen maar positief gesproken over een bestemming, of is er ook ruimte voor nuance? Zie je alleen de mooie kanten van een stad, of komt er ook iets voorbij over armoede, drukte, vervuiling? Mogen de mensen die in beeld komen echt hun verhaal doen, of blijven ze decor?

Als een serie voortdurend dezelfde toon aanslaat - “wauw”, “fantastisch”, “prachtig” - zonder ooit een kritische noot, dan kijk je in feite naar een folder met een voice-over. Dat kan lekker wegkijken zijn, maar het blijft aan de oppervlakte.

De betere reisdocumentaires durven soms ook lelijkheid te laten zien. Een overvolle tempel. Een strand vol plastic. Een local die zegt: “Vroeger was het hier fijner, voor al die toeristen kwamen.” Juist dat soort momenten geven gewicht aan al die mooie plaatjes.

Reisdocumentaires als spiegel van onze tijd

Als je een paar oudere en nieuwere reisprogramma’s naast elkaar zet, zie je heel goed hoe onze blik op de wereld verandert.

In de jaren negentig en vroege jaren nul was het vaak: “Kijk eens wat gek ze daar doen!” Veel exotisering, veel nadruk op “anders”. De presentator als avonturier in een vreemde wereld.

Nu zie je vaker de toon: “Hoe zouden wij hier leven? Wat kunnen we van elkaar leren?” De afstand wordt kleiner. Makers zijn zich bewuster van machtsverhoudingen, van koloniale geschiedenis, van clichés.

Dat maakt moderne reisdocumentaires soms serieuzer, maar ook interessanter. Een serie als “Onze man in…” gebruikt reizen bijna als excuus om het over politiek, religie en identiteit te hebben. Floortje’s ontmoetingen gaan vaak over levenskeuzes, vrijheid, minimalisme. De reis is niet het doel, maar het decor.

En dan heb je nog de food-reisdocu’s, waarin eten fungeert als universele taal. Iemand die een stoofpot roert in Marokko is ineens niet zo anders dan iemand die erwtensoep staat te maken in Groningen. Dat soort parallellen zie je steeds vaker terug.

Hoe kies je wat je gaat kijken?

Met zoveel aanbod is het logisch dat je soms door de bomen het bos niet meer ziet. Een paar oriëntatiepunten kunnen helpen.

Als je houdt van menselijke verhalen, kom je al snel uit bij Nederlandse titels als “Floortje naar het Einde van de Wereld” en “Onze man in…” op NPO Start. Daar draait het echt om de mensen achter de voordeur.

Voor licht verteerbare inspiratie op de zondagavond is “3 op Reis” een veilige keuze. Een beetje avontuur, een beetje humor, een beetje reisinspiratie. Vaak terug te kijken via BNNVARA op NPO of in de gidsen op TVGids.nl.

Wil je juist visuele wow-momenten, dan kom je bij Netflix uit met series als “Our Planet” of “Down to Earth with Zac Efron”. Niet altijd subtiel, wel spectaculair. Check bijvoorbeeld Netflix Nederland voor het actuele aanbod.

En voor wie graag nadenkt over de keerzijde van reizen, zijn er documentaires over overtoerisme, klimaatimpact en migratie die vaak in thematische weken op NPO Doc of NPO 2 voorbij komen. Daar is de reis vooral een ingang naar grotere thema’s.

FAQ over reisdocumentaires

Waarom voelen Nederlandse reisdocumentaires vaak persoonlijker?

Omdat ze gemaakt zijn voor een publiek dat de presentator al kent. Floortje, Sinan Can, de gezichten van “3 op Reis” - ze zijn bijna huisgenoten geworden. Je kent hun toon, hun twijfel, hun humor. Daardoor voelt het alsof een bekende je meeneemt, in plaats van een anonieme gids.

Zijn reisdocumentaires niet gewoon verkapte reclame voor toerisme?

Soms wel, soms niet. Er zijn producties die duidelijk leunen op sponsoring en samenwerking met toerismebureaus. Dan krijg je veel mooie plaatjes en weinig kritische noten. Maar er zijn ook genoeg makers die juist de schaduwkant laten zien en bewust afstand houden van marketing. Het hangt echt af van de serie en de zender.

Waar kan ik in Nederland de beste reisdocumentaires terugkijken?

Voor Nederlandse producties zit je goed bij NPO Start en de sites van omroepen als AVROTROS en BNNVARA. Voor internationale titels zijn Netflix, soms Videoland en af en toe Disney+ interessante plekken om te zoeken. Ook TVGids.nl helpt om uit te zoeken wat er lineair wordt uitgezonden.

Zijn reisdocumentaires nog wel van deze tijd met alle vliegschaamte?

Juist nu hebben ze een andere functie gekregen. Minder: “Boek nu je ticket”, meer: “Kijk eens hoe mensen elders leven”. Je kunt de wereld verkennen zonder zelf elk jaar drie keer in het vliegtuig te stappen. En als makers eerlijk zijn over de impact van reizen, kunnen deze programma’s zelfs helpen om bewuster keuzes te maken.

Wat maakt een reisdocumentaire geschikt om samen te kijken?

Series met een goede balans tussen mooie beelden en toegankelijke verhalen werken vaak goed in een huishouden. “3 op Reis” en veel NPO-reeksjes zijn prima familie-tv. Extreme politieke of zware oorlogsdocu’s vragen wat meer concentratie en zijn misschien meer iets voor later op de avond.

Tot slot: reizen met afstandsbediening

Uiteindelijk draait het bij reisdocumentaires om een simpele belofte: je wereld wordt groter, terwijl je zelf op dezelfde plek blijft. De beste series laten je niet alleen denken: “Daar wil ik heen”, maar ook: “Zo had ik er nog nooit naar gekeken.” En dat is misschien wel de mooiste vorm van reizen: je perspectief verschuift, zonder dat je koffer uit de kast hoeft.