TV + Oranje: waarom de hele huiskamer oranje kleurt

Oranje op tv is geen wedstrijd, het is een avond

Tv + Oranje is eigenlijk een huwelijk dat al tientallen jaren duurt. Toen ik klein was, keek je gewoon wat de omroep uitzond. WK, EK, kwalificatie, alles lineair, meestal op NPO. Je plande je dag eromheen. Geen terugkijken, geen second screen, hooguit een transistor radio in de tuin als je de barbecue niet wilde verlaten.

Nu hebben we streaming, apps, highlights op YouTube en analyses op TikTok, maar als Oranje speelt, gebeurt er iets geks: iedereen keert terug naar de ouderwetse tv-avond. De wedstrijd is live, de spanning is live en de rest van Nederland ook. Dat voel je. De buren schreeuwen tegelijk met jou. De straat is leeg. En als Nederland scoort, hoor je het gejuich al door de wijk voordat de commentator is uitgepraat.

Dat is nou precies de magie van tv + Oranje: het is niet alleen de wedstrijd, maar het gedeelde moment. En dat krijg je met geen enkele streamingdienst helemaal nagebootst.

Hoe Oranje televisie veranderde (en andersom)

Als je terugkijkt, zie je dat Oranje en tv-programma’s elkaar al jaren opzwepen. Neem de EK’s en WK’s in de jaren 80 en 90. Je had Studio Sport, samenvattingen, wat voor- en nabeschouwing, klaar. Maar sinds Oranje echt een nationale hobby is geworden, zijn de programma’s eromheen alleen maar groter en uitbundiger geworden.

Neem iemand als Jack van Gelder. Voor een hele generatie ís hij Oranje op tv. Zijn kreten bij goals, de emotie in zijn stem, dat blijft hangen. Of de eindeloze discussies met Johan Cruijff als analist, waarin je soms vergat dat er ook nog een wedstrijd was.

Later kreeg je de opkomst van de voetbaltalkshows. Eerst Voetbal International, daarna Veronica Inside, Vandaag Inside. Rond een groot toernooi draaien die programma’s eigenlijk volledig op Oranje. De toon is anders dan bij de NOS: minder strak, meer kroeg. Maar het hoort inmiddels net zo bij de Oranje-ervaring als de voorbeschouwing op NPO.

En dan is er nog die andere kant: Oranje heeft óók de tv zenders gevormd. Als er een EK of WK is, gaat de programmering op de schop. Series worden verschoven, talkshows wijken, zelfs grote amusementsprogramma’s maken plaats voor Oranje. Een avond zonder Oranje-wedstrijd? Dan krijg je Oranje-talkshows, Oranje-documentaires, Oranje-terugblikken.

De NOS, RTL en de strijd om de Oranje-kijker

Vroeger was het simpel: voetbal van Oranje hoorde bij de NOS. Punt. Tegenwoordig is het een stuk meer versnipperd. De ene keer heeft NPO de rechten, dan weer RTL, dan weer deels een streamingdienst. Voor de kijker is dat soms irritant, maar voor de tv-wereld is het een soort jaarlijks terugkerend gevecht.

Bij de NOS draait het vaak om traditie. Studio Voetbal, de bekende commentatoren, de vertrouwde presentatoren. De sfeer: serieus, analytisch, met ruimte voor emotie, maar nooit té hysterisch. Op NPO.nl kun je dat hele universum prima terugvinden, met samenvattingen en extra content.

RTL pakt het anders aan. Meer show, meer entertainment, meer personality. Als zij Oranje uitzenden, zie je dat meteen in de omlijsting. Denk aan grote studioshows, bekende gezichten uit andere RTL-programma’s, en een sfeer die meer richting zaterdagavondshow gaat. Op RTL.nl en Videoland.com duiken dan meteen specials, talkshows en extra formats op.

Voor de lineaire tv-kijker voelt dat soms als: waar moet ik nou zijn? Maar eerlijk is eerlijk, die concurrentie zorgt er ook voor dat de programma’s beter hun best doen. Mooier decor, scherpere analyses, betere gasten. De kijker wint uiteindelijk.

De rituelen in de huiskamer

Neem Karin uit Deventer, midden vijftig, opgegroeid met één tv in huis en de voetbalsamenvattingen op zondagavond. Zij kijkt Oranje nog steeds op de klassieke manier. Vroeg de tafel afruimen, koffie, later op de avond een borrel. Telefoon weg. “Als ik wil appen, doe ik dat in de rust”, zegt ze. Voor haar is Oranje op tv een soort mini-familiefeestje.

En dan heb je Sam, 23, student in Utrecht. Hij kijkt ook gewoon lineair als Oranje speelt, maar zijn ervaring is compleet anders. Telefoon in de hand, Twitter open, memes op Instagram, live-statistieken op een app. Hij ziet herhalingen op zijn timeline nog voordat de tv ze laat zien. Toch zegt hij: “Als ik alleen via een stream zou kijken, voelt het minder als ‘het echte moment’. De tv gaat aan, dat hoort zo.”

Die twee werelden bestaan dus gewoon naast elkaar. De oude tv-rituelen en de nieuwe second screen-cultuur. Maar de basis is hetzelfde: de wedstrijd is live, iedereen kijkt tegelijk, en de tv is het middelpunt.

Oranje en de talkshows: meer dan alleen voetbal

Rond EK’s en WK’s zie je iets grappigs gebeuren: ineens gaat élke talkshow over Oranje. Op NPO heb je dan vaak een speciale late night talkshow die aansluit op de wedstrijd. Op RTL schuift de hele showtafel vol met analisten, oud-internationals, cabaretiers en BN’ers die “ook iets met voetbal hebben”.

Bij Vandaag Inside zie je het misschien wel het duidelijkst. Normaal gesproken gaat het daar over van alles en nog wat, maar tijdens een toernooi is Oranje de rode draad. De wedstrijd is dan eigenlijk de kapstok voor moppen, ruzies, analyses, politiek en kroegpraat. En wat je daar ook van vindt, het maakt Oranje tot een soort nationaal gespreksonderwerp dat verder gaat dan alleen sport.

Op sites als TVgids.nl zie je dat terug in de programmering. Oranje-wedstrijd? Dan schuiven de gewone programma’s op, en ontstaan er speciale thema-avonden. De tv-wereld draait zich echt om dat ene team in dat ene shirt.

Streaming en Oranje: kan dat gevoel mee verhuizen?

De grote vraag: wat gebeurt er als voetbalrechten steeds meer naar streamingdiensten gaan? In Engeland zie je dat al met diensten als Amazon Prime. In Nederland wordt er ook al langer gespeculeerd over meer voetbal achter de betaalmuur.

Stel je voor dat je over een paar jaar Oranje alleen via een app op je smart-tv of tablet kunt kijken, met meerdere cameraposities, interactieve statistieken en chatfuncties. Technisch gezien klinkt dat allemaal geweldig. Maar gaat dat hetzelfde gevoel geven als samen voor de buis zitten, met dat ene kanaal waar iedereen op afgestemd is?

Ik denk: deels wel, deels niet. Het beeld wordt scherper, de mogelijkheden groter, maar het nationale gevoel zit hem juist in die gedeelde zender. Het idee dat je buren, je ouders, je collega’s allemaal datzelfde commentaar horen, met dezelfde hapering in de stem van de commentator bij een grote kans.

Toch zie je nu al dat streaming en traditionele tv elkaar aanvullen. Samenvattingen op YouTube, uitgebreide analyses op sites van NPO en RTL, documentaires op Videoland of Netflix over legendes als Van Basten of Cruijff. Wie zich wil onderdompelen in Oranje-content, heeft 24/7 te kiezen.

De kracht van herhaling: Oranje-fragmenten die blijven hangen

Iedereen heeft wel zo’n moment dat je keer op keer op tv hebt gezien. Marco van Basten in ’88. Dennis Bergkamp in ’98. Van Persie’s ‘vliegende kopbal’ in 2014. Die goals zijn niet alleen voetbalgeschiedenis, maar ook tv-geschiedenis.

De manier waarop de NOS die momenten weer en weer en weer uitzendt, hoort bij het collectieve geheugen. Oude toernooien worden in aanloop naar een nieuw EK nog eens herhaald. Documentaires over die ene zomer dat alles klopte. Op NPO.nl duiken dan ineens weer specials op over Oranje in ’88 of de penaltydrama’s van weleer.

En ja, soms denk je: nou ja, dat fragment heb ik nu wel gezien. Maar als de tune start en je hoort het publiek op de achtergrond, dan zit je weer op de bank als kind, met limonade in je hand en een vader die zich meer opwindt dan gezond is.

Oranje als tv-genre op zich

Als je er goed over nadenkt, is Oranje inmiddels bijna een eigen tv-genre geworden. Het is sport, maar ook entertainment, nostalgie, humor, drama en soms zelfs een beetje soap.

Je hebt de live-wedstrijd, met alle spanning die erbij hoort. De voorbeschouwing met tactische prietpraat en oude verhalen. De nabeschouwing waar de analisten elkaar in de haren vliegen. De talkshows die er bovenop springen. De reclames die zich helemaal op Oranje richten. De documentaires en terugblikken.

Neem iemand als Wesley Sneijder. Eerst onderwerp van de uitzending, later analist, dan weer gast in talkshows, vervolgens onderwerp van documentaires. Zo lopen spelers, tv-programma’s en Oranje in elkaar over. De grenzen tussen voetbal en televisie vervagen.

Waarom tv + Oranje stiekem heel ouderwets is (en dat is goed)

In een tijd waarin iedereen zijn eigen kijkritme heeft, is Oranje op tv eigenlijk een anachronisme. Je moet op een bepaald tijdstip klaarzitten. Je kunt niet doorspoelen. Je deelt het moment met miljoenen anderen. Dat voelt bijna nostalgisch.

Maar misschien is dat juist waarom het zo goed werkt. Het dwingt je om even mee te gaan in het ritme van de zender. De voorbeschouwing, de rust, de nabeschouwing. Geen skip-intro, geen “nog één aflevering dan”. Alleen 90 minuten, plus blessuretijd. En daarna nog een half uur napraten, omdat je toch niet direct naar bed kunt.

En ja, er zijn altijd mensen die roepen dat ze “niet van voetbal houden” maar tijdens een EK toch ineens meekijken, omdat het gezellig is. Die kijken dan meer naar de reacties in de studio, de sfeer in de stadions, de verhalen eromheen. Ook dat is tv + Oranje.

Veelgestelde vragen over tv + Oranje

Waar kijk ik Oranje-wedstrijden op tv in Nederland?

Dat verschilt per toernooi en per rechtenpakket. Vaak worden de grote toernooien (EK, WK) uitgezonden via de publieke omroep op NPO 1, maar soms heeft ook RTL rechten voor kwalificatiewedstrijden of oefenduels. De actuele informatie vind je meestal op NPO.nl, RTL.nl en in de programmering op TVgids.nl.

Kan ik Oranje ook via streaming kijken?

Ja, als de rechtenhouder een eigen streamingplatform heeft of via een app uitzendt. NPO Start en RTL XL (en deels Videoland) bieden vaak livestreams en terugkijkopties. Let wel: live kijken blijft het populairst, juist omdat iedereen tegelijk kijkt.

Zijn de voor- en nabeschouwingen de moeite waard, of kan ik die overslaan?

Dat hangt een beetje af van je smaak. Als je van analyses, discussies en oude fragmenten houdt, dan zijn die programma’s eigenlijk een groot deel van de charme van tv + Oranje. Als je alleen de goals wilt zien, kun je natuurlijk ook met aftrap inschakelen. Maar eerlijk gezegd: de opbouw van de avond begint al bij de voorbeschouwing.

Waar vind ik goede Oranje-documentaires en terugblikken?

Bij de NPO verschijnen rondom grote toernooien vaak specials en documentaires, te vinden via NPO.nl. RTL en Videoland hebben regelmatig series en specials over bekende Oranje-spelers en toernooien, zie Videoland.com. Voor internationale docu’s kun je ook bij Netflix en IMDb kijken, maar voor de echte Nederlandse Oranje-nostalgie zit je bij de NPO meestal het dichtst bij huis.

Is het nog de moeite om lineair te kijken als je alles kunt terugkijken?

Bij een gewone serie kun je prima wachten. Maar bij Oranje is de lol juist dat je het samen beleeft, live. Terugkijken is handig als je iets gemist hebt, maar de spanning, de reacties op straat en de gesprekken de volgende dag op werk of school horen bij dat live-moment. Dat is precies waar tv + Oranje zijn kracht vandaan haalt.

Tot slot: Oranje blijft van de buis

Zolang er een Nederlands elftal is en een televisie in de huiskamer, zal tv + Oranje blijven bestaan. Misschien schuift er wat naar streaming, misschien veranderen de gezichten aan de studiobureaus, misschien worden de graphics nog gelikter. Maar dat gevoel van een land dat even synchroon kijkt naar hetzelfde scherm, in oranje gehuld, dat gaat niet zomaar weg.

En eerlijk? In een wereld waarin alles on demand is, is het best wel fijn dat er nog iets is waar je gewoon op tijd voor moet zijn. Afspraak is afspraak. Aftrap is aftrap.