Waarom absurdistische komedies zo heerlijk ontsporen

Wanneer humor expres niet klopt, maar toch werkt

Absurdistische komedies zijn die series waar je halverwege een scène denkt: wacht even, hoe zijn we hier beland? Een gesprek over koffie verandert in een filosofische oorlog, een simpel familiediner eindigt in een buitenaardse invasie, en niemand lijkt daar echt van op te kijken.

Het draait niet om een grapje hier en daar, maar om een wereld waarin de regels van de werkelijkheid rekbaar zijn. Personages reageren vaak totaal onlogisch, situaties escaleren veel te snel, en verhaallijnen nemen bochten waar elke normale scenarist van zou zeggen: “Doe normaal.” En juist dat is het plezier.

Neem een Nederlandse kijker als Sanne, 29, die na een lange werkdag “Community” op Netflix aanzet. In seizoen 1 denkt ze nog: oké, studieclubje op een community college, prima. Drie seizoenen later zit ze te kijken naar een aflevering die volledig is vormgegeven als een 8-bit videogame, en een andere die een nep-documentaire is over een nep-oorlog met kussens en dekens. En toch blijft ze kijken, omdat de emotionele kern verrassend herkenbaar blijft.

Hoe herken je een absurdistische comedyserie?

Je hoeft er geen label op te plakken als je kijkt, maar er zijn een paar dingen die eigenlijk altijd terugkomen.

Allereerst: de logica is flexibel. In “Rick and Morty” kan een simpele familieruzie uitmonden in een multiversumcrisis. In “The Good Place” blijkt de hele realiteit letterlijk een constructie. In “BoJack Horseman” lopen mens en dier door elkaar alsof het de normaalste zaak van de wereld is, en niemand vraagt ooit waarom een paard een Hollywoodster is. Je accepteert het gewoon.

Daarnaast werken absurdistische komedies vaak met herhaling en overdrijving. “It’s Always Sunny in Philadelphia” is hier een goed voorbeeld van: dezelfde groep moreel failliete vrienden die elke aflevering weer een nieuw, nog dommer plan bedenkt. Het wordt zo ver doorgetrokken dat je op een gegeven moment niet meer lacht om de grap zelf, maar om het feit dat de serie zó ver durft te gaan.

En dan is er nog de vorm. Afleveringen die ineens een ander genre imiteren, animatie die compleet uit de bocht vliegt, reality-tv parodieën, nep-documentaires, musicalafleveringen… Absurdistische komedies zijn vaak speels met vorm en stijl. “Community” is daar bijna een studieboekvoorbeeld van, maar ook een serie als “Atlanta” (te zien via Disney+ in Nederland) schuift schaamteloos van realistisch drama naar pure nachtmerrie-absurditeit.

Waarom vinden Nederlandse kijkers dit eigenlijk zo lekker?

Nederlanders hebben een zwak voor droogheid en ongemak. Dat zie je al jaren in cabaret, in programma’s als “Jiskefet” en “Toren C”, maar ook in meer mainstream series. Absurdistische humor sluit daar best wel goed op aan, alleen gaat het een stap verder: niet alleen de situatie is ongemakkelijk, de hele werkelijkheid is lichtelijk kapot.

Neem iemand als Joost, 35, die is opgegroeid met “Jiskefet” en nu via Videoland “What We Do in the Shadows” ontdekt. Een mockumentary over vampiers die samen in een huis wonen, ruzie maken over de afwas en langs de deur gaan om mensen te verleiden. Hij merkt dat het hem doet denken aan Nederlandse kantoorsketches, maar dan met bloed en capes. De vorm is totaal absurd, maar het onderliggende gezeur is pijnlijk herkenbaar.

Ook niet onbelangrijk: absurdistische komedies zijn ideaal bingemateriaal. Je hoeft niet alles rationeel te volgen, je mag je gewoon laten meeslepen. Perfect voor na een lange dag, als je hoofd eigenlijk geen zin meer heeft in ingewikkelde prestige-drama’s.

De dunne lijn tussen slim absurd en gewoon flauw

Er is een verschil tussen absurd en zomaar willekeurig. Goede absurdistische komedies voelen gek, maar niet leeg. Er zit toch een soort interne logica in. “Rick and Morty” mag dan compleet ontsporen qua sci-fi ideeën, maar de relatie tussen Rick en Morty zelf is heel consequent geschreven. Hetzelfde geldt voor “BoJack Horseman": de wereld is idioot, maar zijn depressie is pijnlijk echt.

Waar gaat het mis? Als de serie denkt dat “hoe gekker, hoe beter” automatisch grappig is. Dan krijg je schreeuwerige chaos zonder houvast. Sommige latere seizoenen van Amerikaanse sketchshows vervallen daar nog wel eens in: rare typetjes, vreemde situaties, maar je voelt dat er niets achter zit. Dan haakt de kijker af.

Absurdistische komedies werken het best als er óf een emotionele kern is (eenzaamheid, mislukking, angst om volwassen te worden), óf een scherpe blik op de maatschappij. “Atlanta” gebruikt zijn vreemdste afleveringen juist om racisme, celebrity-cultuur en armoede onder de loep te nemen. De absurditeit maakt het niet lichter, maar juist scherper.

Nederlandse bodem: hebben wij ook absurdistische tv?

We doen in Nederland eigenlijk al jaren mee, alleen plakken we er niet altijd dat label op.

Denk aan “Jiskefet": een kantoortuin waar logica structureel afwezig is, personages die in hun eigen rare universum leven, running gags die steeds verder ontsporen. Of “Toren C” op NPO, waarin een kantoorcomplex verandert in een soort absurd doolhof vol extreem uitvergrote types. De herkenbare setting maakt de gekte nog grappiger.

Meer recent zie je dat gevoel terug in series en sketches die spelen met realiteit en fictie. Een maker als Micha Wertheim, of programma’s die de vorm van reality-tv en talkshows nadoen en dan langzaam laten ontsporen. Ook online, op YouTube en in korte formats, duikt die stijl steeds vaker op: video’s die beginnen als een parodie op vlogs of influencers en eindigen in totale absurditeit.

Voor wie via Nederlandse platforms wil kijken, zijn er genoeg aanknopingspunten. Op NPO Start en AVROTROS vind je nog steeds veel cabaret en sketchmateriaal dat met absurditeit speelt. Videoland programmeert regelmatig internationale comedies met een rare rand, zoals “What We Do in the Shadows” of Britse series met een donker, absurd tintje.

Een kleine tour langs internationale toppers

Als je zin hebt om dieper het konijnenhol in te duiken, zijn er een paar series die je als Nederlandse kijker makkelijk kunt vinden via de bekende streamingdiensten.

“Community” (lange tijd via Netflix te zien) is bijna een speeltuin van tv-vormen. Afleveringen als “Modern Warfare” (de paintball-aflevering) en de 8-bit videogame-episode zijn perfecte voorbeelden van hoe absurditeit en emotie samen kunnen gaan. De personages zijn eigenlijk vrij simpel - de gevallen advocaat, de studente, de nerd - maar door ze in steeds krankzinniger scenario’s te plaatsen, wordt hun groei verrassend aandoenlijk.

“Rick and Morty” (in Nederland o.a. via HBO Max) is misschien wel het bekendste voorbeeld van de afgelopen jaren. Een gestoorde wetenschapper sleept zijn kleinzoon door het multiversum, langs universums waar hotdogs mensen eten en langs planeten die bestaan uit één grote reclameparodie. Maar onder die laag van flauwe grappen en gore humor zit een vrij sombere kijk op menselijkheid. Juist die combinatie maakt de serie voor veel kijkers onweerstaanbaar.

“BoJack Horseman” (Netflix) lijkt op papier echt te gek voor woorden: een uitgebluste sitcomster is een paard, zijn agent is een kat, zijn beste vriend is een soort labrador in een hoodie. Maar de serie gebruikt die absurditeit om mentale problemen, verslaving en spijt genadeloos bloot te leggen. Veel Nederlandse kijkers die normaal niet zo van animatie houden, zijn daar ongemerkt aan verslingerd geraakt.

En dan heb je nog “It’s Always Sunny in Philadelphia”, “The Good Place”, “What We Do in the Shadows”, “Atlanta” en bijvoorbeeld “Man Seeking Woman”. Allemaal op hun eigen manier bezig met de vraag: wat als we de realiteit net even iets te serieus nemen, en dan compleet laten ontsporen?

Waarom absurdistische komedies zo goed passen bij het streamingtijdperk

In het oude lineaire tv-tijdperk moest een comedyserie vaak zo breed mogelijk zijn. Iedereen moest het een beetje leuk vinden, anders haakte het publiek af en was het einde oefening. Met streamingdiensten als Netflix, Videoland en Disney+ is dat speelveld veranderd. Niche is ineens interessant.

Absurdistische komedies profiteren daarvan. Ze zijn vaak te vreemd voor het grote publiek op prime time, maar perfect voor de kijker die om 23.15 uur nog “even één aflevering” wil kijken en daarna toch drie uur verder is. De vrijheid in lengte, vorm en toon maakt dat makers meer durven.

Een serie als “Atlanta” zou op een traditionele zender waarschijnlijk zijn teruggefloten: te wisselvallig qua toon, te veel experiment. Op streaming mag een aflevering ineens een soort horrorfilm worden, of een sprookje, of een rare parodie op talkshows. Nederlandse kijkers zijn dat inmiddels gewend; we hoppen toch al van NPO naar Netflix naar Videoland zonder na te denken.

Hoe stap je in, zonder gillend weg te zappen?

Als je niet gewend bent aan dit soort humor, kan het in het begin nogal overweldigend zijn. Een paar praktische gedachten, zonder er een saai stappenplan van te maken.

Begin met iets wat nog een herkenbare basis heeft. “The Good Place” start als een soort sitcom in het hiernamaals, met duidelijke regels en een heldere premisse. Pas later wordt het echt bizar. Dat maakt het voor veel kijkers een fijne instapper.

Of pak een serie met korte afleveringen. “What We Do in the Shadows” heeft vrij behapbare episodes, waardoor de absurditeit nooit als een muur op je afkomt. Je kunt rustig wennen aan het idee dat vampiers ook gewoon huur moeten betalen en burenoverlast veroorzaken.

En heel eerlijk: accepteer dat je niet alles hoeft te snappen. Soms is een grap gewoon raar. Soms mis je een verwijzing. Dat is niet erg. Absurdistische komedies zijn geen toets die je moet halen, maar meer een speeltuin waar je doorheen dwaalt. Hoe meer je kijkt, hoe meer je de interne logica begint te voelen.

Wat zegt dit eigenlijk over ons als kijkers?

Misschien is het geen toeval dat absurdistische komedies zo populair zijn in een tijd waarin de echte wereld zelf soms voelt als een slecht geschreven script. Nieuws dat elke dag bizarder wordt, social media die zich gedraagt als een eindeloze sketch, politici die praten als typetjes uit een satirisch programma.

Door te kijken naar series waarin de werkelijkheid openlijk kapot is, kunnen we er een beetje om lachen. Het is een manier om met chaos om te gaan. Als alles toch al raar voelt, dan liever op een manier die goed geschreven is, met scherpe dialogen en personages waar je stiekem om geeft.

Voor Nederlandse kijkers, gewend aan ironie, zelfspot en een zekere nuchterheid, is dat misschien wel precies waarom dit soort series zo aanslaan. We herkennen de onderliggende ongemakkelijkheid, maar genieten van de vrijheid waarmee die wordt opgeblazen tot iets totaal absurds.

Veelgestelde vragen over absurdistische komedies

Moet je “slim” zijn om dit soort series te waarderen?

Niet per se. Sommige absurdistische komedies zitten vol verwijzingen naar popcultuur, filosofie of politiek, maar de basis is vaak gewoon: rare situaties, grappige dialogen, over-the-top personages. Je pikt vanzelf mee wat je interessant vindt. En eerlijk: de makers gooien er zelf ook genoeg flauwe grappen tussendoor.

Zijn absurdistische komedies altijd animatie?

Nee. Animatie leent zich er goed voor, omdat je letterlijk alles kunt tekenen wat je bedenkt. Maar live action doet net zo hard mee. “The Good Place”, “What We Do in the Shadows”, “Atlanta”, “Community” - allemaal grotendeels live action. In Nederland zie je het terug in sketchprogramma’s en sommige fictieseries met een rare twist.

Waar kan ik in Nederland dit soort series kijken?

Veel internationale absurdistische comedies staan op Netflix, Disney+, HBO Max en Prime Video. Nederlandse platforms zoals NPO Start en Videoland bieden vooral eigen producties, cabaret en sketchprogramma’s die tegen het absurde aanschurken. Via TVGids kun je snel zien wat er lineair wordt uitgezonden en waar terugkijken mogelijk is.

Is dit iets om met het hele gezin te kijken?

Dat verschilt enorm per serie. “The Good Place” is redelijk geschikt voor oudere kinderen, “BoJack Horseman” en “Rick and Morty” zijn dat eigenlijk totaal niet. Check altijd even de kijkwijzer en beschrijving op bijvoorbeeld Netflix of Videoland. Absurd betekent niet automatisch kindvriendelijk.

Waarom lijken sommige afleveringen totaal anders dan de rest?

Veel makers gebruiken “experiment-afleveringen” om te spelen met vorm. Een aflevering als nep-documentaire, een volledig geanimeerde episode in een verder live action serie, of een parodie op een bekend genre. Dat hoort bij het plezier: je weet nooit helemaal wat je krijgt. Als je dat accepteert, wordt het juist een van de leukste aspecten.

Absurdistische komedies vragen een beetje overgave. Maar als je je daar eenmaal aan overgeeft, is de beloning groot: humor die blijft hangen, personages die onder je huid kruipen, en werelden die je normale kantoordag ineens verdacht saai laten lijken.