Familiedrama's op tv - waarom we blijven kijken naar andermans ellende

Waarom familiedrama’s zo akelig herkenbaar voelen

Er is een reden dat familiedrama’s het zo goed doen in de kijkcijfers: iedereen heeft familie. Of je nou een hechte clan hebt die elke zondag aan het gourmetstel hangt, of een verzameling bloedverwanten die je liever alleen op Facebook ziet - zodra er op tv een verjaardag uit de hand loopt, denk je: ja hoor, dit ken ik.

Neem een serie als "Oogappels" (NPO). Vier gezinnen, middelbare scholieren, ouders die hun best doen maar het ook best wel verprutsen, grootouders die zich overal mee bemoeien. Het is geen toevallig succes. De serie speelt genadeloos in op herkenning: appgroepen, prestatiedruk, scheidingen, samengestelde gezinnen, pubers die alles beter weten. Je herkent niet per se één personage, maar wel de dynamiek. Die ongemakkelijke stilte aan tafel? Dat passief-agressieve “het is maar wat je zelf wil hoor”? Dat dus.

Familiedrama werkt omdat het de meest alledaagse situaties uitvergroot. Een onschuldig meningsverschil over schoolkeuze wordt een morele veldslag. Een vergeten verjaardag is ineens een symbool van jarenlange verwaarlozing. Dat is precies wat goede series doen: van iets kleins iets groots maken, zonder dat het ongeloofwaardig wordt.

De heilige eettafel - waar de echte oorlog gevoerd wordt

Let maar eens op: in bijna elk familiedrama is er een centrale plek waar de bommen vallen. Vaak is dat de eettafel. In "Klem" (te zien via o.a. NPO en streaming) is het gezin van Hugo Holleman ogenschijnlijk keurig, maar zodra iedereen zit, komt de spanning bovendrijven. De tafel is geen plek meer om te eten, maar een arena.

Dat zie je ook in internationale series. In "Succession" (HBO, in Nederland via o.a. TVgids goed te volgen qua uitzendinfo) is elke familiebijeenkomst een machtsstrijd vermomd als etentje. Niemand luistert echt, iedereen positioneert zich. De setting is luxe, maar de sfeer is eigenlijk niet zo anders dan een Nederlandse kerstdiner-ruzie over politiek.

De eettafel is ideaal voor schrijvers en regisseurs: iedereen zit letterlijk vast. Je kunt niet weg zonder dat het een statement wordt. Camera’s kunnen rondjes draaien, blikken vangen, onderhuidse irritaties registreren. Eén opgetrokken wenkbrauw van een moeder zegt soms meer dan drie pagina’s dialoog.

Ouders, kinderen en de erfenis van ellende

Familiedrama’s gaan zelden alleen over het nu. Het gaat bijna altijd over wat er vroeger gebeurd is, en hoe dat doorsijpelt naar de volgende generatie. In "This Is Us" (te zien via o.a. IMDb) wordt dat extreem letterlijk gedaan via flashbacks, maar ook in Nederlandse series speelt dat verleden steeds mee.

In "Oogappels" zie je bijvoorbeeld hoe ouders hun eigen onzekerheden projecteren op hun kinderen. De moeder die zelf nooit mocht falen, pusht haar dochter om “alles uit het leven te halen”. De vader die emotioneel afwezig is, lijkt op zijn eigen vader. Je hoeft het niet eens uit te spreken, de patronen zijn duidelijk.

Bij "Klem" is het nog scherper: de keuzes van de ouders - in dit geval de dubieuze vriendschap met een crimineel - hebben directe gevolgen voor de kinderen. Het familiedrama wordt daar vermengd met misdaad, maar de kern blijft hetzelfde: wat laat je je kinderen na, behalve geld of schulden? Waarden, trauma’s, geheimen - het komt allemaal mee.

Een ander bekend voorbeeld is "The Crown" op Netflix. Ja, het gaat over het Britse koningshuis, maar eigenlijk is het gewoon een extreem chique familiedrama. Een moeder die niet kan laten zien dat ze van haar kinderen houdt, een man die zich ondergewaardeerd voelt, kinderen die worstelen met verwachtingen waar niemand aan kan voldoen. Koningin of kantoormedewerker, de basisproblemen lijken verrassend veel op elkaar.

Nederlandse familiedrama’s: klein, ongemakkelijk en pijnlijk eerlijk

De Nederlandse aanpak van familiedrama is vaak nuchterder en kleiner van schaal. Minder bombast, meer ongemak. In plaats van gigantische landgoederen en miljoenenbedrijven krijgen we rijtjeshuizen, Vinex-wijken en middelbare scholen.

Neem een serie als "Oogappels" of eerder "Nieuwe Buren". De spanning zit niet in wie het bedrijf erft, maar in wie er vreemdgaat, wie zich buitengesloten voelt, wie te veel drinkt, wie stiekem zijn baan kwijt is. Het zijn dingen die je buren ook zouden kunnen meemaken. Of jijzelf. Dat maakt het soms confronterender dan al dat rijke-blanke-mensenleed in Amerikaanse series.

Regisseurs en scenaristen in Nederland leunen graag op ongemakkelijke stiltes, onderkoelde humor en realistische dialogen. Niet elk conflict wordt uitgevochten in een schreeuwpartij. Soms is het een zucht, een wegdraaiende blik, een appje dat net te laat wordt gelezen. Dat soort details voelt voor Nederlandse kijkers heel vertrouwd.

Internationale familiedrama’s: groter, harder, dramatischer

Zet daar eens "Succession" of "Ozark" naast. In die series wordt het familiedrama opgepompt tot operaniveau. In “Succession” gaat het letterlijk over de vraag wie de machtigste mediagigant ter wereld erft. In “Ozark” (Netflix) draait het om een gezin dat verstrikt raakt in het witwassen van geld voor een kartel. De ruzies zijn levensgevaarlijk, de consequenties dodelijk.

Toch blijven de basisdynamieken herkenbaar: een vader die zijn kinderen klein houdt, broers en zussen die elkaar haten en toch nodig hebben, partners die elkaar beschermen en verraden. Alleen is de schaal anders. Waar in een Nederlandse serie een ruzie kan gaan over een vergeten schooluitvoering, gaat het hier over wie er naar de gevangenis gaat.

Het interessante is dat Nederlandse kijkers beide smaken lusten. Overdag een aflevering “Oogappels” op NPO Start, ‘s avonds “Succession” of “The Crown” via streaming. De ene voelt als een spiegel, de andere als een vergrootglas.

De rol van regie en camerawerk in familie-ellende

Familiedrama staat of valt met subtiliteit. Een regisseur moet weten wanneer hij dichtbij moet komen en wanneer afstand beter werkt. In een serie als "Klem" zie je hoe vaak er voor close-ups wordt gekozen tijdens familiedialogen. Je hangt als kijker bijna aan de lippen, maar vooral aan de ogen. Je ziet iemand slikken, twijfelen, liegen.

In “Oogappels” wordt veel gewerkt met handcamera en een bijna documentaireachtige stijl. Dat geeft je het gevoel dat je er echt bij zit, alsof je bij iemand thuis op de bank zit terwijl de boel uit elkaar valt. Dat maakt het ongemak groter, maar ook verslavend.

Internationale series kunnen visueel uitpakken. “The Crown” is bijna schilderachtig gefilmd, met enorme zalen en statige composities. Maar juist in die grote ruimtes voelt de afstand tussen familieleden soms nog groter. Daar speelt de regie slim mee: hoe meer ruimte, hoe eenzamer iemand lijkt.

Waarom we zo graag naar andermans ruzies kijken

De simpele verklaring: het is veilig. Hun drama is niet jouw drama. Als de familie Roy in “Succession” elkaar verbaal afslacht, kun je op de bank zitten en denken: nou ja, zó erg is het bij ons thuis gelukkig niet.

Maar er speelt meer. Familiedrama’s bieden herkenning zonder dat het te dichtbij komt. Je kunt je eigen jeugd, ouders of relaties spiegelen aan wat je ziet. Soms troost het - je bent niet de enige met een ingewikkelde moeder - soms confronteert het. Hoe vaak kijk je naar een serie en denk je: oei, dit doe ik zelf ook.

Daarnaast geven familiedrama’s structuur. Ze laten zien hoe conflicten ontstaan, escaleren en soms helen. In het echte leven blijft ruzie soms gewoon rotten. In series is er tenminste een soort boog. Niet altijd een happy end, maar wel een vorm van ontwikkeling.

Patronen die je overal terugziet

Als je veel familiedrama’s kijkt, ga je bepaalde patronen herkennen.

Er is bijna altijd een geheim dat te lang is verzwegen. Een affaire, een verdwenen ouder, een kind dat niet weet wie zijn echte vader is. In “This Is Us” is dat een rode draad. In “Klem” en “Nieuwe Buren” trouwens ook.

Er is vaak een kind dat probeert te bemiddelen. De emotionele spons van het gezin. In “Oogappels” zie je meerdere tieners die constant aan het laveren zijn tussen gescheiden ouders, nieuwe partners en hun eigen leven. Dat is pijnlijk herkenbaar voor veel kijkers.

En dan heb je het zwarte schaap. Het familielid dat zogenaamd alles verpest, maar vaak alleen maar hardop zegt wat iedereen denkt. In “Succession” kun je discussiëren over wie dat precies is, maar Roman en Kendall komen aardig in de buurt. In Nederlandse series is het vaak de broer of zus die “afwijkt” van wat de familie normaal vindt.

Hoe kijk je slimmer naar familiedrama’s?

Als je de volgende keer een familiedrama opzet, let eens op een paar dingen. Wie mag de waarheid zeggen, en wie niet? Welke conflicten worden uitgesproken, en welke blijven onder de oppervlakte sudderen? Hoe gebruikt de serie appjes, telefoontjes, stiltes en blikken om spanning op te bouwen?

Let ook op hoe loyaal personages zijn aan de familie, zelfs als die familie hen kapotmaakt. In “Succession” had elk kind al drie seizoenen eerder weg kunnen lopen. Doen ze niet. In “Oogappels” blijven kinderen hun ouders verdedigen, ook als die er een potje van maken. Familie is in tv-series bijna een soort vloek waar je niet onderuit komt.

Voor Nederlandse kijkers is het interessant om te schakelen tussen lokale en internationale titels. Kijk een aflevering “Oogappels” op NPO Start en daarna iets als “The Crown” op Netflix. De toon, schaal en esthetiek verschillen, maar de onderliggende thema’s zijn verrassend vergelijkbaar.

Veelgestelde vragen over familiedrama’s

Zijn familiedrama’s niet gewoon soaps met een duur sausje?

Soms lijkt het er verdacht veel op, maar er is wel een verschil in aanpak. Soaps leunen sterk op continue cliffhangers en eindeloze verhaallijnen. Familiedrama’s werken vaker met seizoensbogen, karakterontwikkeling en thematiek. “Goede Tijden, Slechte Tijden” heeft zeker familie-elementen, maar iets als “Klem” of “Oogappels” is strakker geschreven, met een duidelijk begin en einde van conflicten.

Waarom lijken Nederlandse familiedrama’s altijd zo ongemakkelijk?

Dat heeft veel te maken met onze cultuur. Nederlanders houden niet van groot sentiment en over-the-top emotie. Dus krijg je ingetogen ruzies, cynische grapjes en veel onderhuidse spanning. Makers spelen daar bewust mee, omdat het voor het Nederlandse publiek geloofwaardiger voelt dan hysterische schreeuwscènes.

Welke Nederlandse familiedrama’s zijn een goed startpunt?

Als je nieuw bent in het genre, zijn “Oogappels” en “Klem” uitstekende instappers. “Oogappels” voor de hedendaagse, herkenbare gezinsproblemen, “Klem” als je familiedrama graag gemengd ziet met misdaad. Via TVgids.nl kun je makkelijk zien waar en wanneer ze te kijken zijn, en veel afleveringen staan op NPO Start.

Waarom zijn zoveel familiedrama’s ook meteen klassestrijd of machtsstrijd?

Familie en macht zijn bijna niet los te zien van elkaar. Ouders hebben macht over kinderen, oudere generaties over jongere, rijke familieleden over minder rijke. In series als “Succession” en “The Crown” wordt dat uitvergroot naar politiek en economie, maar zelfs in kleinere Nederlandse series speelt status een rol: wie bepaalt de regels, wie betaalt de rekeningen, wie mag kiezen waar de kerst wordt gevierd.

Wordt het niet een beetje veel ellende op een avond?

Dat hangt af van hoe je kijkt. Veel familiedrama’s hebben ook humor, lucht en tedere momenten. “Oogappels” is bijvoorbeeld regelmatig grappig, juist omdat het zo herkenbaar is. Als je merkt dat je alleen maar leeg of somber wordt van een serie, is het misschien tijd om even iets lichters op te zetten. Maar voor veel kijkers werkt het juist als emotionele ontlading: je leeft mee, huilt een beetje, en voelt je daarna opgelucht.

Waar je meer info en kijktips vindt

Voor Nederlandse familiedrama’s en uitzendtijden kun je goed terecht op NPO.nl en TVgids.nl. Wie dieper wil duiken in internationale titels, kan op IMDb.com per serie cast, recensies en afleveringen bekijken. En natuurlijk bieden platforms als Videoland en Netflix in Nederland een groeiend aanbod aan familiedrama’s, van oer-Hollands tot schaamteloos Amerikaans.

Uiteindelijk is de vraag misschien niet waarom we zo graag naar familiedrama’s kijken, maar waarom we ooit zouden stoppen. Zolang er aan Nederlandse eettafels gezucht, gezwegen en halfbakken excuses gemaakt worden, hebben scenaristen werk. En jij iets om bij weg te zappen - of juist bij te blijven hangen.